वनस्पतींना त्यांच्या वाढीवर आणि उत्पादनक्षमतेवर परिणाम करणाऱ्या विविध पर्यावरणीय आव्हानांचा सामना करावा लागतो. हे आव्हाने दोन प्रकारांमध्ये विभागली जातात: जीवजंतूजन्य ताण (Biotic Stress) आणि पर्यावरणीय ताण (Abiotic Stress).
१. जीवजंतूजन्य ताण (Biotic Stress)
हा ताण सजीव घटकांमुळे निर्माण होतो, जे वनस्पतींना नुकसान पोहोचवतात.
उदाहरणे:
- कीटक: मावा (Aphids), पांढरी माशी (Whiteflies), थ्रिप्स (Thrips) इत्यादी.
- रोग: बुरशी, जीवाणू किंवा विषाणूंमुळे होणारे रोग.
- तण: पोषकतत्त्वे, पाणी आणि सूर्यप्रकाशासाठी वनस्पतींसोबत स्पर्धा करतात.
व्यवस्थापन:
कीटकनाशके, बुरशीनाशके आणि जैव-नियंत्रण उपायांचा वापर करून जीवजंतूजन्य तणाव कमी करता येतो.
२. पर्यावरणीय ताण (Abiotic Stress)
हा ताण निर्जीव घटकांमुळे होतो, जे वनस्पतींच्या वाढीवर परिणाम करतात.
उदाहरणे:
- तापमानातील टोकाची परिस्थिती: थंडीची लाट (Frost), उष्णतेची लाट (Heatwaves).
- पाण्याचा तणाव: दुष्काळ (Drought) किंवा जास्त पाऊस (Excessive Rainfall).
- मातीसंबंधी समस्या: पोषकतत्त्वांची कमतरता (Nutrient Deficiency), क्षारता (Salinity) किंवा कमकुवत मृद्रचना.
- पर्यावरणीय घटक: वारा (Wind), अतिनील किरणे (UV Radiation), प्रदूषण (Pollution).
व्यवस्थापन:
- ताण-मुक्ती स्प्रे (Stress-Relief Sprays) वापरणे.
- आच्छादन तंत्र (Mulching) अवलंबणे.
- योग्य सिंचन पद्धती (Irrigation Practices) वापरून पिकांचे संरक्षण करणे.
