कोबीमध्ये मायकोरायझा का निष्फळ ठरतो?
शेतीमध्ये मायकोरायझा फायदेशीर बुरशीचा वापर झपाट्याने वाढत आहे, कारण ती झाडांना पोषणद्रव्य शोषण आणि मातीच्या आरोग्यात सुधारणा करण्यास मदत करते. मात्र, अनेक शेतकरी असे निरीक्षण करतात की कोबी, फुलकोबी, मोहरी, मुळे या पिकांमध्ये मायकोरायझा काम करत नाही. ही पिके ब्रॅसिकेसी (Brassicaceae) कुळात येतात आणि नैसर्गिकरित्या मायकोरायझाशी संबंध ठेवत नाहीत.
मायकोरायझा म्हणजे काय?
मायकोरायझा ही एक फायदेशीर बुरशी आहे जी झाडांच्या मुळांशी मैत्रीचा (symbiotic) संबंध निर्माण करते. ही बुरशी मातीतील फॉस्फरस, झिंक आणि पाणी झाडांना अधिक प्रभावीपणे शोषून घेण्यास मदत करते. त्याबदल्यात, झाड बुरशीला साखर (कार्बोहायड्रेट्स) पुरवते. हे सहजीवन अनेक पिकांमध्ये (उदा. गहू, मका, टोमॅटो, डाळी इत्यादी) आढळते.
कोबीमध्ये हे का काम करत नाही?
कोबी हे ब्रॅसिकेसी (Brassicaceae) कुळातील पीक आहे. या कुळातील झाडे नैसर्गिकरित्या मायकोरायझा बुरशीला आपल्या मुळांशी संबंध जोडू देत नाहीत. त्यामागे तीन मुख्य कारणे आहेत:
-
ग्लुकोसिनोलेट्सचा अस्तित्व
ब्रॅसिकेसी पिकांमध्ये ग्लुकोसिनोलेट्स नावाचे संयुग असते. यामध्ये अँटीफंगल गुणधर्म असतात, जे मायकोरायझा बुरशीच्या वाढीस अडथळा निर्माण करतात. -
मुळांकडून सिग्नल्सचा अभाव
बहुतांश झाडे आपल्या मुळांमधून स्ट्रायगोलेक्टोन्स (strigolactones) नावाचे रसायन सोडतात, जे मायकोरायझा बुरशीला आकर्षित करतात. पण कोबीसारखी पिके हे सिग्नल्स सोडतच नाहीत, त्यामुळे बुरशी त्या मुळांपर्यंत पोहोचतच नाही. -
आवश्यक जनुके नसणे
ब्रॅसिकेसी कुळातील झाडांमध्ये मायकोरायझाशी संबंध बनवण्यासाठी लागणारी जनुकेच नसतात. ही एक नैसर्गिक मर्यादा आहे; माती किंवा उत्पादनाची चूक नाही.
याऐवजी काय वापरावे?
मायकोरायझा या पिकांमध्ये काम करत नसल्यामुळे, झाडांचे पोषण आणि आरोग्य सुधारण्यासाठी इतर जैविक पर्याय वापरावेत:
-
फॉस्फेट सोल्युबिलायझिंग बॅक्टेरिया (PSB): मातीतील फॉस्फरस झाडांना उपलब्ध करून देतो.
-
ह्युमिक व फुल्विक Acid : मुळांची वाढ, पोषण शोषण आणि मातीची गुणवत्ता सुधारतात.
-
सीवेड अर्क व अमिनो Acid बायोस्टिम्युलंट्स: झाडांची वाढ उत्तम ठेवतात व ताणसहिष्णुता वाढवतात.
-
माती व्यवस्थापन: मातीचा pH 6.0 ते 7.0 दरम्यान ठेवावा आणि चांगले कुजवलेले शेणखत किंवा कंपोस्ट वापरावे.
