संतुलित पोषण व्यवस्थापन (INM)
आधुनिक शेतीमध्ये रासायनिक खतांच्या वापरामुळे उत्पादनात मोठी वाढ झाली आहे, पण या यशामागे एक गंभीर परिणामही लपला आहे — मातीची सुपीकता कमी होत आहे, सेंद्रिय अंश घटत आहेत आणि मातीतील नैसर्गिक संतुलन बिघडत आहे. या परिस्थितीत मातीला परत जीवंत करण्यासाठी आवश्यक आहे एक वैज्ञानिक आणि शाश्वत पद्धत — संतुलित पोषण व्यवस्थापन (Integrated Nutrient Management – INM).
INM म्हणजे काय
संतुलित पोषण व्यवस्थापन म्हणजे रासायनिक खते, सेंद्रिय खते आणि जैविक घटक यांचा समतोल वापर करून मातीची सुपीकता टिकवून ठेवणे आणि शाश्वत उत्पादन मिळवणे. INM ही रासायनिक खतांना विरोध करणारी पद्धत नाही; ती त्यांच्या वापराला अधिक शास्त्रीय आणि परिणामकारक बनवते. यामुळे मातीतील प्रत्येक पोषक घटक योग्य प्रकारे कार्य करतो आणि दीर्घकालीन उत्पादनशक्ती वाढते.
INM कसे कार्य करते
INM मध्ये तीन स्रोतांचा संतुलित वापर केला जातो:
-
सेंद्रिय पदार्थ – शेणखत, कंपोस्ट, हिरवळ खत; हे मातीचा पोत सुधारतात आणि सूक्ष्मजीव वाढवतात.
-
रासायनिक खते – पिकाला त्वरित पोषण देतात आणि वाढ वाढवतात.
-
जैवखते – रायझोबियम, अझोस्पिरिलम, पीएसबी सारखे सूक्ष्मजीव मातीतील पोषक उपलब्ध करून देतात आणि मुळांची वाढ सुधारतात.
या सर्व घटकांच्या संयोजनामुळे मातीचे आरोग्य टिकते, खतांचा खर्च कमी होतो आणि उत्पादन स्थिर राहते.
INM चे फायदे
-
मातीची सुपीकता आणि सेंद्रिय अंश वाढवते.
-
पोषक घटकांचा कार्यक्षम वापर सुनिश्चित करते.
-
पर्यावरणीय प्रदूषण कमी करते.
-
पिकांची गुणवत्ता आणि ताण सहनशक्ती सुधारते.
-
दीर्घकालीन स्थिर आणि अधिक उत्पादन देते
