ब्लॉग डिटेल

टोमॅटोतील अर्ली ब्लाईट (Early Blight) रोग नियंत्रण : लक्षणे, कारणे व संपूर्ण उपाययोजना

अर्ली ब्लाईट म्हणजे काय?
अर्ली ब्लाईट हा Alternaria solani नावाच्या बुरशीमुळे होणारा रोग आहे. हा रोग टोमॅटोच्या पानांवर, खोडांवर व फळांवर आढळतो. सुरुवातीला खालच्या जुन्या पानांवर गडद तपकिरी रंगाचे वर्तुळाकार ठिपके दिसतात, ज्यामध्ये केंद्राभोवती रिंगासारखे गोळे (target-like rings) तयार होतात. नंतर हा रोग वरच्या भागात पसरतो.

लक्षणे:

• खालच्या पानांवर गडद तपकिरी ठिपके, ज्यामध्ये वर्तुळाकार रचना असते

• ठिपक्याभोवती पिवळसर भाग व पाने वाळून गळतात

• खोडाच्या मुळाजवळ गडद डाग किंवा जखमा

• पुढील टप्प्यात फळांच्या देठाजवळ कुज येणे

कारणे / अनुकूल परिस्थिती:

• उष्ण व दमट हवामान

• पानांमध्ये हवा खेळती न राहणे

• पानांवर पाणी राहणे किंवा अति पाणी देणे

• शेतात जुन्या रोगट अवशेषांचे अस्तित्व

अर्ली ब्लाईटवर एकात्मिक उपाययोजना

1. सांस्कृतिक उपाय:

• रोगमुक्त बी किंवा निरोगी रोपे वापरा

• पीक फेरपालट करा – 2–3 वर्षे टोमॅटो/बटाट्याची पुनर्लागवड करू नका

• रोगट अवशेष शेतातून पूर्णतः काढून नष्ट करा

• ओव्हरहेड सिंचन टाळा – फक्त झाडांच्या मुळाशी पाणी द्या

• रोपांमध्ये योग्य अंतर ठेवा जेणेकरून हवेचा वहन होईल

2. रोगप्रतिकारक वाण:

• ‘अर्का रक्षक’, ‘अर्का अभिजित’, ‘हीमसोहना’ यांसारखे रोग प्रतिकारक वाण निवडा (प्रत्येक भागानुसार वेगवेगळे वाण उपयुक्त असतात)

3. सेंद्रिय व जैविक उपाय:

• Trichoderma harzianum किंवा Pseudomonas fluorescens यांचा बियाण्यावर किंवा मातीवर वापर

• दर 7 दिवसांनी 1500 ppm नीम तेलाची फवारणी

• कंपोस्ट टी, जीवामृत किंवा शेणखतावर आधारित जैविक बुरशीनाशकांचा वापर

4. रासायनिक उपाय (फक्त गरज असल्यास):

• रोगाची तीव्रता लक्षात घेऊन दर 7–10 दिवसांनी पुढील बुरशीनाशकांची फवारणी करा:

  • क्लोरोथॅलोनील 75% WP @ 2 ग्रॅम/लिटर

  • मॅन्कोझेब 75% WP @ 2.5 ग्रॅम/लिटर

  • Azoxystrobin + Difenoconazole मिश्रित उत्पादन (लेबलनुसार)

  • तांब्याचा ऑक्सीक्लोराईड @ 3 ग्रॅम/लिटर (प्रतिबंधात्मक वापरासाठी)

• बुरशीला प्रतिकार निर्माण होऊ नये म्हणून बुरशीनाशके बदलून वापरा

टोमॅटो पिकामधील अर्ली ब्लाईटवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी विविध उपाययोजना एकत्रितपणे (cultural, biological, chemical) वापरणे गरजेचे आहे. रोगाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात ओळख व वेळेवर अंमलबजावणी केल्यास उत्पादनातील नुकसान टाळता येते.