बोर्डो मिश्रण: भारतीय शेतीतील एक विश्वासार्ह बुरशीनाशक
बोर्डो मिश्रण म्हणजे काय?
बोर्डो मिश्रण हे शेतीमध्ये पारंपरिक आणि व्यापक प्रमाणावर वापरले जाणारे बुरशीनाशक आहे. हे कॉपर सल्फेट आणि लाईम (कॅल्शियम हायड्रॉक्साईड) यांचे पाण्यात मिश्रण करून तयार केले जाते. हे मिश्रण फळबाग, भाजीपाला आणि इतर अनेक पिकांवरील बुरशीजन्य आणि जीवाणूजन्य रोग नियंत्रणासाठी अत्यंत प्रभावी आहे.
फ्रान्समध्ये तयार झालेल्या या मिश्रणाचा उपयोग अनेक दशकांपासून केला जात आहे आणि आजही सेंद्रिय शेतीत रोग व्यवस्थापनासाठी याचा विश्वासाने वापर केला जातो.
साहित्य आणि प्रमाण
बोर्डो मिश्रण तयार करताना १:१:१०० हे प्रमाण वापरले जाते, म्हणजेच:
-
१ किलो कॉपर सल्फेट
-
१ किलो क्विक लाईम (जलद परिणाम देणारा चुना)
-
१०० लिटर स्वच्छ पाणी
हे प्रमाण पिकांसाठी सुरक्षित असून, योग्यरित्या वापरल्यास रोग नियंत्रणात अत्यंत उपयुक्त ठरते.
बोर्डो मिश्रण तयार करण्याची पद्धत
-
१ किलो कॉपर सल्फेट ५० लिटर पाण्यात प्लास्टिकच्या बादलीत नीट विरघळवा.
-
दुसऱ्या प्लास्टिकच्या बादलीत १ किलो लाईम ५० लिटर पाण्यात वेगळा विरघळवा.
-
आता लाईमचे द्रावण हळूहळू कॉपर सल्फेटच्या द्रावणात घालावं आणि सतत ढवळत राहावं.
-
तयार झालेलं मिश्रण लगेच किंवा २४ तासांच्या आत वापरणं आवश्यक आहे.
टीप: नेहमी लाईमचं द्रावण कॉपर सल्फेटमध्ये मिसळावं; उलटे केल्यास रासायनिक प्रतिक्रिया होऊन पिकांना हानी होऊ शकते.
बोर्डो मिश्रणाचे फायदे
बोर्डो मिश्रणामुळे खालील प्रमुख रोगांवर नियंत्रण मिळवता येते:
-
डाऊनी मिल्ड्यू
-
अर्ली ब्लाईट आणि लेट ब्लाईट
-
पानांवरील डाग (लीफ स्पॉट्स)
-
अँथ्रॅकोनोज
-
जीवाणूजन्य रोग (बॅक्टेरियल ब्लाईट्स)
विशेषतः पावसाळ्यात, जेव्हा बुरशीजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव वाढतो, तेव्हा बोर्डो मिश्रण अत्यंत प्रभावी ठरते.
हे मिश्रण नैसर्गिक घटकांपासून तयार केलं जातं, त्यामुळे ते पर्यावरणस्नेही आहे आणि सेंद्रिय शेतीत वापरण्यास योग्य आहे. याच्या तयारीसाठी फार मोठा खर्च लागत नाही आणि लहान व मोठ्या शेतकऱ्यांना ते सहज उपलब्ध होते.
वापरण्यासाठी योग्य पिके
बोर्डो मिश्रण खालील पिकांमध्ये वापरले जाते:
-
द्राक्षे
-
केळी
-
आंबा
-
टोमॅटो
-
बटाटा
-
वांगी
-
डाळिंब
या पिकांमध्ये हे मिश्रण बुरशी व जीवाणूजन्य रोग नियंत्रणात मदत करते, ज्यामुळे पिकांचे आरोग्य सुधारते आणि उत्पादनात वाढ होते.
फवारणीसाठी मार्गदर्शक सूचना
-
फवारणी सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी करावी, जेणेकरून पिकांना उन्हामुळे इजा होणार नाही.
-
फुलोऱ्याच्या अवस्थेत किंवा तापमान खूप जास्त असताना फवारणी करू नये.
-
मिश्रण तयार करताना प्लास्टिक किंवा लाकडी भांडी वापरावीत; धातूचे भांडे वापरू नये.
-
फवारणी झाल्यानंतर पंप व्यवस्थित साफ करावा, जेणेकरून गंज होणार नाही.
