ब्लॉग डिटेल

जैविक खते आणि त्यांची नवी पिढी – मातीच्या आरोग्यासाठी शाश्वत उपाय

 माती ही केवळ एक निर्जीव माध्यम नसून एक जिवंत प्रयोगशाळा आहे. हीच सुपीक माती आपल्या शेतीचे खरे हृदय आहे. मात्र रासायनिक खतांच्या अतिरेकी आणि असंतुलित वापरामुळे मातीतील जैविक समतोल दिवसेंदिवस बिघडत चालला आहे. याच पार्श्वभूमीवर आज जैविक खतांची नवी पिढी ही काळाची गरज बनली आहे.

आधुनिक जैविक खते म्हणजे नेमके काय?

आजची जैविक खते ही फक्त एक-दोन सूक्ष्मजीवांपुरती मर्यादित राहिलेली नाहीत. आधुनिक जैविक खते ही संशोधनातून विकसित झालेली सूक्ष्मजीवांची समृद्ध संगमसंस्कृती म्हणजेच Consortia आहेत. यामध्ये वेगवेगळ्या प्रकारचे उपयुक्त सूक्ष्मजीव एकत्र काम करून माती आणि पिकांसाठी बहुआयामी फायदे निर्माण करतात.

ही जैविक खते हवेतून नायट्रोजन स्थिरीकरण करतात, जमिनीत अडकलेला फॉस्फरस विरघळवून उपलब्ध करून देतात, पोटॅशचे शोषण वाढवतात तसेच कॅल्शियम व इतर सूक्ष्म अन्नद्रव्ये पिकांना मिळवून देतात. याशिवाय ही सूक्ष्मजीव प्रणाली पिकांच्या वाढीस चालना देणारे नैसर्गिक हार्मोन्स देखील तयार करते.

जैविक खतांचा माती आणि पिकांवर होणारा परिणाम

जैविक खतांचा वापर केल्याने शेतीमातीतील उपयुक्त सूक्ष्मजीवांची संख्या आणि क्रियाशीलता वाढते. हे सूक्ष्मजीव मुळांच्या भोवती सक्रिय होऊन मुळांचा विस्तार करतात, अन्नद्रव्य शोषण क्षमता वाढवतात आणि पिकांमध्ये नैसर्गिक रोगप्रतिकारशक्ती निर्माण करतात. परिणामी पिके अधिक ताणसहनशील, निरोगी आणि उत्पादनक्षम बनतात.

जैविक खतांचा वापर कसा करावा?

जैविक खते विविध पद्धतींनी प्रभावीपणे वापरता येतात. बीज प्रक्रियेद्वारे अंकुरणाच्या सुरुवातीपासून सूक्ष्मजीवांचा लाभ मिळतो. रोपांची मुळे जैविक द्रावणात बुडवून लागवड केल्यास रोपांची स्थापना मजबूत होते. पानांवर फवारणी, मातीमध्ये ड्रेंचिंग किंवा ड्रिपद्वारे दिल्यास सूक्ष्मजीव थेट कार्यरत क्षेत्रात पोहोचतात.

जैविक खत वापरताना घ्यावयाची काळजी

जैविक खते ही जिवंत उत्पादने आहेत, त्यामुळे ती थेट सूर्यप्रकाशात ठेवू नयेत. उच्च तापमानात किंवा चुकीच्या साठवणुकीमुळे सूक्ष्मजीवांची कार्यक्षमता कमी होऊ शकते. रासायनिक खते किंवा कीटकनाशकांसोबत जैविक खते लगेच मिसळू नयेत. योग्य अंतर ठेवून वापर केल्यास अपेक्षित परिणाम मिळतात.

रासायनिक खतांवरील अवलंबन कमी करण्याची वेळ

जैविक खतांचा सातत्यपूर्ण वापर म्हणजे मातीच्या आरोग्यासाठी एक प्रकारचे विमा कवच आहे. शास्त्रशुद्ध पद्धतीने जैविक खतांचा समावेश केल्यास रासायनिक खतांचा वापर 20 ते 25 टक्क्यांनी सहज कमी करता येतो. यामुळे खर्च कमी होतो, मातीचा जीव वाचतो आणि विशेष म्हणजे उत्पादनातही सकारात्मक वाढ दिसून येते.

निष्कर्ष

आपल्या पूर्वजांनी आपल्याला जिवंत आणि सुपीक जमीन दिली आहे. तीच जमीन पुढच्या पिढीकडे सुपीक स्वरूपात सोपवणे ही आपली जबाबदारी आहे. जैविक खतांची नवी पिढी स्वीकारणे म्हणजे मातीचे संरक्षण, उत्पादनाची शाश्वतता आणि शेतीचे भविष्य सुरक्षित करण्याकडे टाकलेले ठोस पाऊल आहे. खरी शाश्वत शेती ही मातीतील जीवसृष्टी जपण्यातूनच साकार होणार आहे.