ब्लॉग डिटेल

 माती म्हणजे एक जिवंत प्रयोगशाळा 

शेतीमाती ही फक्त धूळ, वाळू आणि गाळ यांचा निर्जीव थर नाही. ती एक जिवंत प्रयोगशाळा आहे, जिथे अब्जावधी सूक्ष्मजीव सतत कार्यरत असतात. हे सूक्ष्मजीव मातीतील पोषणचक्र, पिकांची वाढ आणि जमिनीची सुपीकता टिकवून ठेवण्यात अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

प्रत्येक चमचाभर मातीमध्ये जीवाणू, बुरशी, अ‍ॅक्टिनोमायसेट्स आणि इतर सूक्ष्मजीव असतात. हे जीव सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन करतात, अन्नद्रव्यांना पिकांना उपलब्ध स्वरूपात रूपांतरित करतात आणि पिकांच्या मुळांशी जैविक संवाद साधतात. त्यामुळे निरोगी माती म्हणजेच निरोगी पीक.

मातीला जिवंत का मानले जाते?

मातीतील सूक्ष्मजीव नायट्रोजन स्थिरीकरण, फॉस्फरस विद्राव्यता, सेंद्रिय पदार्थांचे खनिजीकरण आणि रोगकारकांवर नियंत्रण ठेवण्याचे काम करतात. त्यामुळे माती ही केवळ खत धारण करणारा माध्यम नसून एक सक्रिय जैविक प्रणाली आहे.

जेव्हा शेतकरी मातीला जिवंत घटक म्हणून पाहतो, तेव्हा खत व्यवस्थापन, पाणी नियोजन आणि पिकांचे अवशेष हाताळण्याची पद्धत आपोआप बदलते. यामुळे दीर्घकालीन उत्पादनक्षमता आणि शाश्वत शेती साध्य होते.

मातीतील सेंद्रिय पदार्थ आणि सूक्ष्मजीवांचे महत्त्व

सेंद्रिय पदार्थ हे सूक्ष्मजीवांचे अन्न आहे. कंपोस्ट, शेणखत, हिरवळीचे खत आणि पिकांचे अवशेष मातीमध्ये मिसळल्यास सूक्ष्मजीवांची संख्या व क्रियाशीलता वाढते. सक्रिय सूक्ष्मजीव मुळांभोवती पोषक द्रव्यांचा साठा निर्माण करतात आणि पिकांची मुळव्यवस्था मजबूत करतात.

मातीचे आरोग्य सुधारण्यासाठी आवश्यक उपाय

दर 2 ते 3 वर्षांनी मृदा परीक्षण करून मातीतील पोषक तत्त्वे, pH आणि सेंद्रिय कार्बन तपासणे आवश्यक आहे. सेंद्रिय खत, कंपोस्ट आणि जैवखते यांचा नियमित वापर मातीची जैविक क्रियाशीलता वाढवतो. माती ओलसर पण हवेशीर ठेवणे महत्त्वाचे आहे, कारण अशा परिस्थितीत सूक्ष्मजीव प्रभावीपणे कार्य करतात. अति मशागत आणि अनावश्यक रसायनांचा अतिरेक टाळल्यास मातीतील जीवसृष्टी टिकून राहते.

निष्कर्ष

माती जिवंत असेल तरच शेती शाश्वत होऊ शकते. जमिनीतील सूक्ष्मजीव, सेंद्रिय पदार्थ आणि योग्य व्यवस्थापन यांचा समतोल राखल्यास उत्पादन वाढते, खर्च कमी होतो आणि जमीन दीर्घकाळ सुपीक राहते. खरी शेतीची समृद्धी ही मातीतील सजीव सृष्टीतूनच उगवते.