ब्लॉग डिटेल

मुळांचा सुप्तावस्था (Root Dormancy) म्हणजे काय ?

मुळांची सुप्तावस्था ही एक नैसर्गिक विश्रांतीची अवस्था आहे, जिथे वनस्पतींच्या मुळांची वाढ मंदावते किंवा काही काळ थांबते. ही अवस्था सामान्यतः तेव्हा येते जेव्हा वनस्पती तणावाखाली असते – जसे की थंड हवामान, दुष्काळ, खराब मातीची अवस्था किंवा रोपांची पुनर्लावणी (ट्रान्सप्लांट) केल्याने होणारा तणाव. अशा वेळी वनस्पती ऊर्जा जपण्यासाठी वाढ थांबवते आणि जगण्याचा प्रयत्न करते.

ही सुप्तावस्था का होते?

या प्रक्रियेमागे मुख्य कारण म्हणजे अब्सिसिक अ‍ॅसिड (Abscisic Acid - ABA) नावाचे वनस्पती संप्रेरक. जेव्हा वनस्पतीला ताण जाणवतो, तेव्हा ABA चे प्रमाण वाढते आणि ते मुळांना वाढ थांबवण्याचा संदेश देते, जेणेकरून वनस्पती स्वतःचे संरक्षण करू शकेल.

ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया असली तरी, शेतकऱ्यांसाठी किंवा बागकाम करणाऱ्यांसाठी ही गोष्ट चिंता निर्माण करणारी असते, कारण ती वाढ मंदावते, उत्पादन कमी होते आणि रोपे कमजोर होतात.

मुळे सुप्तावस्थेत आहेत हे कसे ओळखाल?

• मुळे वाढत नाहीत किंवा रुंदावत नाहीत

• पाने पिवळी पडतात किंवा गळतात

• पाणी व अन्नद्रव्ये शोषण कमी होते

• संपूर्ण वाढ मंदावते

सुप्त मुळे पुन्हा कशी सक्रिय करावी?

1. तापमानाचे योग्य व्यवस्थापन करा
   माती खूप थंड असल्यास (विशेषतः हिवाळ्यात), मुळे वाढ थांबवतात. माती झाकण्यासाठी मल्चिंग किंवा इतर उष्णता टिकवणाऱ्या उपायांचा वापर करा.

2. योग्य आर्द्रता राखा
   जास्त पाणी देणे किंवा संपूर्ण कोरडेपणा टाळा. संतुलित मातीतील ओलावा मुळांच्या क्रियाशीलतेस चालना देतो.

3. मातीला पोषण द्या
   फॉस्फरस आणि पोटॅशयुक्त खतांचा सौम्य डोस द्या. या अवस्थेत नायट्रोजनची अधिक मात्रा टाळा.

4. मुळे सक्रिय करणारे उत्पादने वापरा
   गिब्बेरेलिन्स (Gibberellins) आणि साइटोकिनिन्स (Cytokinins) सारखी नैसर्गिक संप्रेरके ABA चा परिणाम कमी करतात आणि मुळे पुन्हा वाढवण्यास मदत करतात.

5. ताण टाळा
   रोपे योग्य वेळी पुनर्लावणी करा आणि मुळे अनावश्यकपणे हालवू नका.