वनस्पतींमध्ये नायट्रोजन बर्न: कारणे, लक्षणे आणि प्रतिबंध
नायट्रोजन बर्न म्हणजे काय?
नायट्रोजन बर्न हा वनस्पतींमध्ये होणारा एक सामान्य त्रास आहे जो अति प्रमाणात नायट्रोजन मिळाल्यामुळे होतो, सामान्यतः जास्त खत टाकल्यामुळे. हा अति प्रमाणात मिळालेला अन्नद्रव्य पानांना, मुळांना आणि संपूर्ण वनस्पतीच्या आरोग्याला हानी पोहोचवतो, ज्यामुळे वाढ खुंटते आणि योग्य काळजी घेतली नाही तर वनस्पती मरू शकते.
नायट्रोजन बर्न होण्याची कारणे:
अति खत वापर
युरिया सारख्या नायट्रोजनयुक्त खतांचा जास्त प्रमाणात वापर केल्याने वनस्पतींना नुकसान होऊ शकते आणि अन्नद्रव्ये साचून विषारी प्रभाव होतो.
चुकीची वेळ
खत कोरड्या किंवा उष्ण हवामानात टाकल्यास वनस्पती नायट्रोजन विषबाधेला अधिक संवेदनशील बनतात. खत योग्य हवामानातच योग्यरीत्या शोषले जाते, म्हणून वेळ महत्वाचा असतो.
अयोग्य निचरा
जेथे मातीचा निचरा चांगला नसतो, तेथे खतातील मीठ मातीमध्ये साचते आणि मुळांना जळवते.
ताजं शेणखत
अविकसित (कच्चं) शेणखत वापरल्यास त्यातून नायट्रोजन झपाट्याने बाहेर पडतो, ज्यामुळे वनस्पतींना धक्का बसतो आणि ती जळते.
नायट्रोजन बर्नची लक्षणे
पानांच्या टोकांवर पिवळसर किंवा तपकिरी डाग
नायट्रोजन बर्नचं पहिलं लक्षण म्हणजे पानांच्या टोकांवर पिवळसर किंवा तपकिरी रंग दिसू लागतो.
पाने वळणे व कोरडी होणे
नियमित पाणी दिलं तरीसुद्धा पाने वळू लागतात आणि कोरडी होतात, कारण मातीतील नायट्रोजन जास्त असतो.
वाढ खुंटणे
योग्य काळजी असूनही नवीन वाढ मंदावते किंवा थांबते, ज्याचा अर्थ अन्नद्रव्यांचा असंतुलन होतो.
मातीवर पांढरट मीठाचा थर
मातीच्या पृष्ठभागावर पांढरट थर दिसतो, जो खतातील मीठ साचल्याचे लक्षण असते.
नायट्रोजन बर्न टाळण्यासाठी उपाय
माती परीक्षण
खत देण्याआधी मातीची तपासणी करा, म्हणजे नक्की कोणती अन्नद्रव्ये लागतील हे कळेल आणि अति नायट्रोजन टाळता येईल.
खताच्या मार्गदर्शक तत्वांचे पालन करा
पिकाच्या गरजेनुसार योग्य प्रमाणातच खत द्या. जास्त नायट्रोजन घातक ठरू शकतो.
खत दिल्यानंतर पाणी द्या
खत दिल्यावर भरपूर पाणी द्या, जेणेकरून अन्नद्रव्य मुळांपर्यंत पोहोचतील आणि एका ठिकाणी साचणार नाहीत.
विकसित (जुने) शेणखत वापरा
कच्चं शेणखत वापरण्याऐवजी कंपोस्ट झालेलं (विकसित) शेणखत वापरा, जे अन्नद्रव्य हळूहळू सोडतं.
लहान मात्रेत व अंतराने खत द्या
खत लहान मात्रेत आणि वेळोवेळी द्या, त्यामुळे वनस्पतींना ते शोषून घेता येईल आणि अति नायट्रोजन होणार नाही.
नायट्रोजन बर्न झाल्यास काय करावे?
खत देणे थांबवा
तत्काळ खत देणे बंद करा, म्हणजे पुढील नुकसान टाळता येईल.
अति नायट्रोजन मातीबाहेर काढण्यासाठी पाणी द्या
मातीला खोलवर पाणी द्या, ज्यामुळे जास्त नायट्रोजन बाहेर निघून जाईल.
जळलेली पाने कापून टाका
जळलेली पाने आणि फांद्या काढून टाका, त्यामुळे वनस्पतीची ऊर्जा निरोगी भागाकडे वळेल आणि पुनर्वाढ शक्य होईल.
